کلیات بند پایان

بند پایان

کلیات بند پایان

شاخه بند پایان بزرگترین و متنوع ترین شاخه جانوری با حدود 1میلیون دویست هزار گونه نامگذاری شده.وتعداد تخمینی 5میلیون گونه پر اهمیت ترین شاخه جانوری را تشکیل میدهد.قدمت بند پایان اولیه به پیش از یک میلیارد سال پیش و احتمالا به دوره کامبرین در دوران اول میرسد.علم مطالعه بند پایان entomologyگویند که به دلیل اهمیت بسیار زیاد حشرات نسبت به سایر بند پایان اصطلاحا معادل حشره شناسی در نظر گرفته میشود.علم حشره شناسی را به دلیل تنوع حشرات و اهمیت زیاد آن در جنبه های مختلف زندگی انسان به رشته های متعددی تقسیم کرده اند که به شرح ذیل میباشد.

1-حشره شناسی پزشکی:در این بخش راجب بند پایانی بحث مطا لعه میشود که با فعالیت های خود بهداشت و سلامت انسان را به خطر می اندازند.تولد این رشته را میتوان همزمان با کشف رابطه بین پشه ها و انتقال بیماری آلفانتیازیس در سال 1877توسط پاتیرک مانسون دانست.

2-حشره شناسی کشاورزی: این رشته بیشترین تنوع و وسعت را دارد زیرا حشرات به عنوان افات گیاهان زراعی و باغی در سراسر جهان به همراه عوامل بیماریزا،سالانه حود یک سوم محصولات کشاورزی را از بین میبرد.به شکلی که در ایران غذای سالانه  7تا8 میلیون نفر هرسال توسط آفات و بیماری های گیاهی از بین میرود.

3-حشره شناسی دامپزشکی:در این بخش بند پایانی که از طریق فعالیت مستقیم خود روی دام و همچنین انتقال بیماری های دامی باعث کاهش تولیدات دامی و ایجاد خسارت اقتصادی میگردد،مطالعه میشود.

4-حشره شناسی صنعتی:این بخش راجب حشراتی مطالعه و تحقیق میکند که تولیدات آنها به نحوی در صنعت مورد استفاده قرار گرفته و منافع زیادی از این راه حاصل میگردد از نمونه این حشرات میتوان به کرم ابریشم ،زنبور عسل و حشرات دارای ترکیبات دارویی اشاره نمود.

5-حشره شناسی اقتصادی:در این بخش بیشتر به جنبه های اقتصادی منافع وخسارت حشرات و کنترل انها پرداخته میشود مانند خسارت اقتصادی آفات در انبار ها.

با یک نگاه سطحی چنین به نظر میرسد که حشرات اکثرا زیان آور هستندو شاید دلیل این تصور،ملموس بودن خسارت حشرات ونامشخص و دور از دید بودن خدمات آنان میباشد،با یک بررسی عمیق تر و علمی متوجه میشویم نه تنها همه حشرات مضر نیستند بلکه حدود 95درصد آنها درطبیعت مفید محسوب میشوند.جنبه های مثبت فعالیت حشرات را به اختصار میتوان بدین شرح بیان نمود.

1-بندپایان و عمدتا حشرات به عنوان بخش عظیمی از مصرف کنندگان در چرخه اکوسیستم باعث انتقال انرژی از تولید کنندگان به سطوح مختلف مصرف کنندگان شده و در حفظ ثبات اکوسیستم ها نقش موثری دارد.همچنین اهمیت آنان در از بین بردن سریع لاشه و مدفوع حیوانات بسیار قابل توجه است.

2-حشرات با عمل گرده افشانی موجبات تولید بذر و میوه بسیاری از گیاهان را فراهم کرده به شکلی که بعضی از گیاهان بدون کمک حشرات قادر به گرده افشانی نیستند.

3-عده ای از حشرات با تولیدات خود مشاغل و منافع اقتصادی فراوانی برای بشر ایجاد میکنند.برای مثال میلیون ها نفر در دنیا مشغول پرورش زنبور عسل،کرم ابریشم وبرخی ترکیبات دارویی از حشرات هستند.

4-بسیاری از حشرات به عنوان عوامل انگلی ،شبه انگلی وشکارچی نقش بسیار مهی در کنترل طبیعی آفات مختلف از جمله سایر حشرات،کنه ها و علف های هرز داشته به شکلی که سم پاشی های بی رویه و از بین رفتن این حشرات مفید بارها باعث پیدایش آفات جدید و یا طغیان آفات قبلی شده است.

5-حشراتی همچون مگس سرکه به عنوان عوامل آزمایشگاهی نقش مهمی در مطالعات ژنتیک و بیلوژیک داشته اند.

6-بعضی حشرات به عنوان منبع غذایی دارای استفاده خوارکی هستند و تحت عنوان منابع بالقوه غذا در آینده مطرح میباشند.در این ابطه میتوان به بعضی ملخ ها و لارو پروانه ها اشاره نمود.

اهمیت پزشکی بند پایان

تعداد زیادی از عوامل بیماری های عفونی انسان توسط بند پایان منتقل میگردند که بسیاری از این بیماری ها شدید و حتی کشنده هستند برای مثال تاریخ بشر بارها اپیدمی بیماری طاعون، تیفوس و مالاریا را ثبت نموده و هنوز هم بیماری های همچون مالاریا،خواب،تب زرد از معضلات بهداشتی بسیاری از کشورها هستند.وخطر بالقوه شیوع بیماری هایی مثل طاعون و تیفوس نیز کماکان و جود داردوخسارت بند پایان بخصوص در مناطق گرمسیر و حاره ودر کشور های جهان سوم محسوس تر و قابل توجه تر میباشد.برای مثال بیماری مالاریا در ایران هنوز به عنوان مهم ترین عفونت انگلی و تک یاخته ای مطرح است.

کنترل بسیاری از بیماری های عفونی منتقله توسط بند پایان در مناطق مختلف جهان مرهون کنترل موفقیت آمیز ناقلین آنها بوده است و درمناطقی که امکان کنترل مناسب ناقلین وجود نداشته این بیماری ها کماکان در حال انتقال هستند به عنوان نمونه میتوان به ریشه کنی مالاریا در بسیاری از کشور ها پس از کنترل پشه های آنوفل و یا کنترل تیفوس وتب راجعه اپیدمیک متعاقب مبارزه مطلوب با شپش ها مبارزه نمود.در مجموع شناخت دقیق مرفولژی،بیولوژی و بیواکولژی ناقلین گامی اساسی در شناخت اپیدمیولوژی و نهایتا کنترل موفقیت آمیز بیماری ها میباشد.به طور کلی بند پایان از دوجنبه حائز اهمیت بهداشتی و پزشکی اند.1-به عنوان عامل بیماری 2-به عنوان ناقل بیماری که در اینجا به شرح مختصری راجب موارد فوق می پردازیم.

1-بیماریزایی مستقیم بندپایان

بندپایان از طریق فعالیت های خوداکثرا به عنوان اکتو پارازیت و گاهی اندوپارازیت و همچنین ترشح ترکیبات سمی قادر به ایجاد عوارض پاتولوژیک در انسان هستند.عوارض ایجاد شده عمدتا ناشی از موارد زیر هستند.

الف:گزش وایجاد خارش ،اتهاب وتحریکات پوستی:این عوارض غالبا ناشی از تزریق بزاق بندپایان خونخوار که حاوی ترکیبات حساسیت زا و ضد انعقاد بوده ایجاد میشود.در افراد حساس ورود این ترکیبات به همراه آسیب وارده به پوست میتواند منجر به ایجاد زخم های پوستی و عوارض نسبتا شدید گردد.

ب:تغذیه از بافت های زنده و نفوذ در پوست اندام ها و حفرات بدن: تعدای از بند پایان مانند بعضی مایتها،لارو مگس ها وبالغ برخی حشرات قادر به نفوذ در زیر پوست و یا حتی مهاجرت در بدن میزبان از طریق بافت های هم بند شده و ایجاد عوارض قابل توجه و حتی شدید در میزبان می نمایند.مانند بیماری میاز ناشی از لارو مگس ها و یا گال ناشی از مایتهای سارکوپت.

ج:نیش زدن و انتقال ترکیبات سمی به انسان:تعدادی از حشرات به خصوص بعضی از زنبور ها برخی از سوسک ها و تعدادی از عتکبوتیان مثل عقرب ها و بعضی از عنکبوت ها ،مجهز به کیسه سم و نیش و یا ترکیبات سمی درون همولنف هستند که تزریق این ترکیبات به بدن و یا ترشح آنها در سطح پوست  ایجاد عوارض موضعی و یا عمومی شدید در انسان نموده و حتی ممکن است منجر به مرگ شود.

د:ایجاد عوارض روانی یا آنتو موفیبیا:بسیاری از مردم بخصوص خانم ها علاقه ای به دیدن حشرات ندارند و برخی از افراد بادیدن بعضی از بند پایان دچار ترس و وحشت غیر معقول میگردند گاهی اوقات این حالت ترس و تخیل با وحشت زیاد نیاز به مراجعه به روان پزشک و درمان پیدا میکند.

2-بند پایان به عنوان ناقل بیماری

بند پایان بخصوص حشرات  ناقل تعداد زیادی از بیماری های عفونی ویروسی باکتریایی و انگلی به انسان و حیوانات هستندوعمل انتقال توسط بند پایان به دو فرم کلی صورت میگیرد.

الف:انتقال مکانیکی:در ابن نوع انتقال بند پا تقریبا همانند یک سوزن تلقیح و یا یک ابزار مکانیکی ،عوامل بیماریزا را از منبع عفونت به میزبان های دیگر منتقل میکند انتقال ممکن است به صورت مستقیم و بدون واسطه صورت گیرد که به این حالت انتقال مکانیکی یا مستقیم گفته میشود مانند انتقال تراخون توسط مگس و یا ممکن است به صورت غیر مستقیم و با یک واسطه صورت گیرد که به آن انتقال مکانیکی غیر مستقیم گفته میشود.مانند انتقال عفونت های روده ای توسط سوسک حمام یا فاضلاب از طریق آلوده کردن مواد غذایی انسان.

در انتقال مکانیکی رابطه بین ناقل و عامل بیماری غیر اختصاصی بوده سهم بند پایان در انتقال بیماری ثابت ومشخص نیست وعوامل دیگری نیز به جز بند پا قادر به انتقال بیماری هستند.مانند انتقال وبا که هم توسط مگس و هم توسط آب،غذا و دستان آلوده صورت میگیرد.در این نوع انتقال ناقل بلافاصله پس از تماس با منبع عفونت آلوده میگردد،ولی مدت آلودگی ناقل کوتاه و عمل انتقال تا زمان کوتاهی پس از آلودگی صورت گرفته و پس از چند ساعت الودگی در ناقل از بین میرود علی رغم غیر اختصاصی بودن این نوع انتقال،عملا بعضی ناقلین به دلیل بیولژی خاص و میزان بیشتر تماس و ارتباطشان با انسان،ناقلین بهتری برای عامل بیماریزا محسوب میشوند.

ب:انتقال بیولوژیکی:در این نوع انتقال عامل بیماری در بدن ناقل دستخوش تغییر تحول میگردد ارتباط ناقل و عامل بیماری اختصاصی است.بر اساس نوع تغییرات عامل بیماری در بدن ناقل،انتقال بیولوژیکی به اشکال زیرممکن است مشاهده گردد:

انتقال بیولژی تکثیری:در این روش عامل بیماری در بدن ناقل فقط تکثیر پیدا میکند ولی تغییر مرفولوژیک در آن ایجاد نمیشود،اکثر بیماری های باکتریال و ویروسی مثل تب زرد،تب راجعه،طاعون و تیفوس دارای این نوع انتقال هستند.

انتقال بیولوژی تکاملی:در این روش عامل بیماری هیچ گونه تکثیری در بدن ناقل پیدا نکرده وفقط دستخوش تغییر شکل وتکامل شده تا به فرم آلوده کننده و قابل انتقال در آید این نحوه انتقال در کرم های انگلی منتقله توسط بند پایان مشاهد میشود بیماری های مثل لواژیس،پیوک در این گروه قرار دارند.

انتقال بیولوژیک به روش تکثیر و تکامل:در این روش انتقال عامل بیماری در بدن ناقل علاوه بر تکثیر تغییر شکل و تکامل نیز می یابد مانند بیماری مالاریا،که در ابتدا تعداد کمی گاماتوسیت های کروی یا بیضی شکل پلاسمودیومها وارد بدن پشه آنوفل شده و پس از حدود دوهفته تعدا بسیاز زیادی اسپوروزیتهای سوزنی شکل تولید می شوند.در این گروه می توان به بیماریهایی مثل سالک و کالا آزار نیز اشاره کرد.

انتقال عمودی و یا انتقال از طریق تخم: این نوع انتقال اختصاصی ترین حالت بین عامل وناقل بیماری بوده و در واقع بین نسل های متوالی بند پایان صورت میگیرد،بدین شکل که عوامل بیماریزا از طریق آلوده کردن تخمدان های ناقل و نهایت تخم های تولید شده،به نوزاد بند پا منتقل میگردد.این روش انتقال باعث حفظ کانون های پایداری در طبیعت گشته و ناقل قادر است بدون تغذیه از خون آلوده تا چندین نسل آلودگی را حفظ کند،بیماری هایی مثل تب راجعه کنه ای،تیفوس بوته زار و تب سه روز به این شکل قابل انتقال اند.

صفات عمومی بند پایان

1-داشتن بدن بند بند با حلقه بندی مشخص به خصوص در پاها 2-داشتن اسکلت خارجی 3-داشتن سیستم گردش خون باز

رده های مهم بند پایان

حشرات:مهم ترین و متنوع ترین رده بند پایان بوده و در زمینه های مختلف بهداشتی کشاورزی و اقتصادی حائز اهمیت فراوان هستند.

عنکبوتیان:بعد از حشرات عنکبوتیان بیشترین اهمیت پزشکی دامپزشکی کشاورزی و اقتصادی را دارند.

سخت پوستان:برخی از سخت پوستان یا خرچنگ ها میزبان واسط تعدای از بیماری های انسانی و دامی محسوب میشوند.

صدپایان

هزارپایان:شباهت زیادی به صد پایان دارند ودر بعضی منابع در یک رده تقسیم بندی میشوند.

طبقه بندی  حشرات

الف: بی بالان:در این حشرات بی بالی منشا ساختمانی وفیلوژنیک داشته و در دوران جنینی نیز جوانه های بال در آنها دیده نمیشود بی بالان فاقد شکل لاروی مشخص بوده و بدون دگر دیسی محسوب میشوند.

ب:بالداران: حشرات این زیر رده به طور معمول دارای چهار بال در بند های دوم و سوم سینه هستند ولی تغییرات ثانویه بال در این حشرات به صورت دو بالی مثل راسته دوبالان و شپشک های نباتی نر و بی بالی کامل مثل کک ها و شپش ها بروز میکند.

سم شناسی