سمپاشی کنه

سمپاشی کنه

کنه ها  Ticks

پس از رده حشرات مهم ترین رده بند پایان از نظر پزشکی،عنکبوتیان هستند.این رده دارای زیر رده های متعددی هستند که برخی از آنها مثل کنه ها و مایتها، عقربها وعنکبوت ها حایز اهمیت پزشکی قابل توجهی هستند.مهم ترین زیر رده عنکبوتیان Acariیا Acarina است،که شامل کنه ها و مایت ها بوده.راسته اگزودیدا یا متاآستیگماتا شامل سه خانواده است که دوخانواده آن به اسامیArgasidaeوIxodidaeدارای پراکندگی جهانی واهمیت پزشکی ودامپزشکی زیادی هستند.سومین خانواده که فقط دارای یک جنس و یک گونه است وNutelliellidae نام دارد،فاقد اهمیت پزشکی ومحدود به بخش هایی از آفریقاس.به تمامی گونه های این سه خانواده عموما کنه یاTicks گفته میشود.

کنه های نرم خانوادهArgasidae:این خانواده شامل 170گونه وپنج جنس به اسامیOrnithodorus،Argas،Otobius،Nothoaspis وAntricola هست.که جنس پنجم بیشتر در قاره آمریکا وانگل خفاش هاست.دو جنس اورنیتودوروس وآرگاس پراکنندگی جهانی دارند ودرایران نیزانواعی ازآنها دراماکن انسانی ودامی یافت میشود.

الف:مرفولوزی کنه های نرم Argasidae :دارای بدنی پهن،بیضی،تخم مرغی و گاهی تقریبا چهار گوش هستند،پوست یا کوتیکول سخت،چرمی ویکنواخت است وپوشیده از پاپیلها یا برجستگی های کیتینی است.که در انواع مختلف شکل و اندازه انها متغییر است.

In the soft ticks, family Argasidae, the dorsal scutum is absent; the capitulum is on the ventral surface of the body; and the spiracular plate lies behind the third leg

ب:بیولژی کنه های نرم Argasidae :این کنه ها در تمام مراحل زندگی پس از خروج از تخم خونخوار هستند.کنه های نرم دارای دگردیسی ساده بوده و کنه خارج شده از تخم دارای سه جفت پا میباشد ولارو نامیده میشود.این لارو پس از اولین پوست اندازی دارای 4جفت پاشده و نمف نامیده میشود.کنه های ماده تخم های خود را به شکل دسته جات 15تا300عددی در محل زندگی میزبان ودر جای مخفی ومناسب قرار میدهند که پس ازیک تا چهار هفته تفریخ میشود.لارو نمف جهت رشد وپوست اندازی نیاز به خونخواری دارندکه معمولا در شب یا تاریکی انجام میگیرد.کنه های نرم دارای یک مرحله لاروی وچهار الی هشت مرحله نمفی هستند.سیکل تخم تا تخم در کنه ها بین شش الی دوازده ماه طول میکشد،که در صورت عدم دسترسی به میزبان این دوره طولانی میشود.کنه های نرم طول عمر بسیار زیادی داشته به طور معمول 14تا 15سال ودر شرایط خاص تا 30سال زندگی میکنند.مقاومت آنها به گرسنگی بسیار بالاست و پس از هر خونخواری میتوانند 5تا 7 سال بدون تغذیه زنده بمانند.خونخواری آنها کوتاه و حدود بیست دقیقه طول میکشد.وپس از اتمام خونخواری میزبان را ترک میکند.این کنه ها قادر اند درطول زندگی خود حیوانات واحیانا انسان را مورد گزش قرار دهند.

صفات ومشخصات کنه های جنس Argas:کنه های آرگاس عموما انگل خارجی پرندگان اهلی و وحشی هستند ودارای بدن تخم مرغی یا گلابی شکل و پهن میباشند.دوگونه مهم این جنس در ایران شامل A.persicus که معروف به کنه ماکیان است که غالبا روی مرغ و خروش وپرندگان اهلی زندگی میکند.وA.reflexus یا کنه کبوتری است که بر روی کبوتر های اهلی ووحشی فعالیت میکند.این کنه ها همراه پرندگان خانگی آلوده و کبوتر های وحشی که در نور گیرها کانال های کولر و پشت پنجره ها لانه میسازند وارد اماکن شده و با افزایش جمعیت و کاهش میزبان مناسب به انسان حمله میکنند.آلودگی به این کنه ها از مناطق مختلف ایران ودر تهران گزارش شده است.

صفات ومشخصات گونه جنس Ornithodorus:اورنیتودوروس ها بیشتر انگل خارجی پستانداران و گاهی خزندگان هستند.بعضی از انواع نیزانسان را برای خونخواری ترجیح میدهند.در ایران پنج گونه از این کنه ها شناسایی شده اند.که چهار گونه آنها ناقل انواعی از بورلیا در انسان و حیوانات هستند.که شرح مختصری راجب این گونه ها ارایه میدهیم.1-Ornithodoros tolozani :نام دیگر این کنه O.papillipes است این کنه از ایران،قفقاز،ترکمنستان،فلسطین وهندوستان گزارش شده است.در ایران در تمامی نقاط به جز خوزستان وجود داردوبه اسامی محلی غریب گز،شب گزو مله نامیده میشود.شیوع آن بیشتر در آذربایجان شرقی،دامنه های جنوبی کوهای البرز ودر شمال غربی خراسان است.کنه ای اهلی است وبیشتر دراماکن انسانی ودامی زندگی کرده و ازخون انسان ودر درجه بعدی حیوانات اهلی وگاهی نیز وحشی تغذیه میکند.این کنه ناقل بورلیا پرسیکا Borrelia persica عامل تب راجعه آندمیک در ایران است.2-O.erraticus:دارای دو زیر گونه به اسامی O.e.erraticus یا نوع بزرگ که در آفریقای شمالی وجود داردوناقل B.hispanica است وO.e.sonraiیا نوع کوچک که از آفریقای شرقی تا افغانستان پراکننده است.ودر ایران ناقل B.microti عامل تب راجعه اسپورادیک در مناطق جنوبی از بوشهر و کازرون در استان فارس تا آذربایجان غربی و شرقی تا مرز شوروی ودر دشت مغان بوده که مورد اخیر برای اولین بار توسط دکتر بلقیس زاده درسال 1367گزارش گردیده.3-O.tartakowsky:این کنه در آسیای مرکزی و ایران پراکننده است و در لانه جوندگان وحشی و بعضی خزندگان زندگی میکند وناقل B.latyschewiدر بین جوندگان است.4-O.camestrini:اندازه این کنه بین هفت تا دوازده میلی متر است و در لانه جوندگان وحیوانات وحشی یافت میشود.به طور تجربی قادر به انتقال بورولیا میکروتی است.5-.O.lahorensis:بزرگترین نوع کنه در ایران است طول نرها حدود ده وماده ها شانزده میلی متر است.این کنه قادر به انتقال برولیا نیست ولی از نظر گزش به خصوص روی دام های اهلی مهم بوده و ایجاد فلج کنه ای و کم خونی میکند.

اهمبت پزشکی کنه های نرم:گزش کنه ها غالبا دردناک وایجاد عوارضی به شکل ورم موضعی و التهاب وحتی زخم هایی در محل گزش میکند که ناشی از قطعات دهانی قوی وخشن وبزاق سمی آنهاست.حضور کنه ها در اماکن انسانی به خصوص در تعدادزیاد وگزش های مکرر،مزاحمت های فراوان وسلب آسایش انسان را موجب میشود.علاوه بر اثرات گزش،کنه های اورنیتودوروس ناقلین تب های راجعه کنه ای آندمیک واسپورادیک در مناطق مختلف جهان هستند.که در ایران گونه هایO.tholozaniدر ارتباط با انتقال B.persica عامل تب راجعه اندمیک از اهمیت ویزه ای برخوردار است.در درجه بعدی اهمیت کنه O.erraticus وB.microti قرار دارند.این کنه ها در انتقال بسیاری از بیماری های تک یاخته ای،باکتریال وبعضا کرمی به دام های اهلی موجبات خسارات اقتصادی زیادی را فراهم میکند.تب های راجعه کنه ای از طریق تخم به نسل های بعدی منتقل میشوند.که این مطلب باعث ایجاد وحفظ کانون های پایدار بیماری در طبیعت توسط کنه ها میشود.بورلیا پس از تکثیر در همولنف کنه وارد اندام های مختلف بخصوص غدد بزاقی و کوکسال شده وانتقال توسط تزریق بزاق یا تماس مایع کوکسال با محل گزش یا زخم و گاهی مخاط چشم صورت میگیرد.بیماری های تب Qوتولارمی نیز ممکن است توسط کنه های نرم منتقل شود.

مبارزه وکنترل کنه های نرم:برای ایجاد محافظت فردی به طور موقت می توان از ترکیبات دور کننده مناسب مثل دی متیل فتالات،دی اتیل تولوامید،وبنزیل بنزوات به هنگام استراحت وخواب استفاده کرد ویا لباس ها را به این ترکیبات اغشته نمود.درصورت مشاهد کنه در سطح بدن میبایست با مواد محرک مثل کلروفرم،اتر،بنزین ویا حتی با نزدیک کردن آتش سیگار به کنه ان را وادار به خارج کردن قطعات دهانی از پوست کرد.ولی از برداشتن سریع وعجولانه کنه به دلیل احتمال کننده شدن قطعات دهانی وباقی مانندن آن در پوست واحتمال ایجاد عفونت های ثانویه باید پرهیز نمود.

کنه های سخت خانوادهIxodidae:تاکنون بیش از650گونه از کنه های سخت در 13جنس شناسایی ونامگذاری شده اند.کنه های این خانواده دارای پراکنندگی جهانی وتنوع بیشتر نسبت به کنه های نرم هستند.در ایران 6جنس وحداقفل 17گونه کنه سخت وجود دارد که اکثرا از لحاظ دامپزشکی وانتقال بیماری های دامی حایز اهمیت هستند.این کنه ها به دلیل خونخواری طولانی اکثرا می توانند باعث بروز فلج در حیوانات وگاهی در انسان ها نیز بشوند.

الف:مرفولژی کنه های سخت:اکثرا دارای بدنی بیضی ویا شبیه به oهستند اندازه انها متغییر وبسته به مرحله گرسنگی ویا خونخواری،ابعادی در حدود سه الی بیست سه میلی متر دارند.پوست یا کوتیکول از صفحات کیتینی سخت ومتصل به هم تشکیل شده که هرکدام دارای اسامی وشکل خاصی هستند و در تشخیص گونه ها دارای اهمیت میباشند.

ب:بیولژی کنه های سخت:کنه های سخت نیز مثل سایر آکارینا دارای دگردیسی ساده بوده ودرتمام مراحل زندگی پس از جنینی خونخوارهستند.کنه های ماده فقط یکبار تخم ریزی کرده وپس از آن از بین میرونداین کنه ها دارای میزبان های محدودی هستند واز این نظر به کنه های یک میزبانه دو میزبانه وسه میزبانه تقسیم میشوند.کنه های یک میزبانه تمام طول عمر خود را درسطح بدن یک میزبان سپری میکنند.مثل کنه هایBoophilus.در کنه های دومیزبانه مراحل لاروی و نمفی روی یک میزبان سپری شده.وپس از ان میزبان رارها کرده پوست اندازی میکند ومرحله بلوغ را روی میزبان جدید میگذرانند.مثل کنه های Hyalomma وبعضی انواع Rhipicephalus.کنه های سه میزبانه مثل Ixodes،DermacentorوHaemaphysalisوریپسی سفالوس هر مرحله از زندگی خود را روی یک میزبان سپری میکنند.طول عمر این کنه ها از 8ماه تا 3سال متغییراست.ودرصورت عدم دسترسی به میزبان مناسب ممکن است تا 7سال نیز زنده بمانند.

ج:اهمیت پزشکی کنه های سخت:کنه های سخت به دلیل داشتن بزاق سمی وگزش طولانی قادر به ایجاد فلج در میزبان هستند به خصوص اگر کنه در مسیر اعصاب مرکزی در ستون فقرات یا گردن متصل باشدکه در این صورت باعث انحراف گردن وفلج بخش هایی از بدن خواهد شد به این حالت فلج کنه ای یاParalysis ascendentگفته میشود.درصورت اتشار فلج به قلب عوارض خطرناک قلبی وحتی مرگ ایجاد میشود.فلج کنه ای در انسان اغلب در کودکان زیر دوسال واقع میشود.وممکن است با فلج اطفال اشتباه گرفته شود.از نظر انتقال بیماری این کنه ها ناقل چندین بیماری به انسان هستند که مهم ترین آنها شامل بیماری لایمLyme diseaseاست که توسطBorrelia burgdoferi ایجاد میشود.که دربخش هایی از آمریکا واروپا شایع است.ناقلین اصلی این کنه Ixodes damini وI.risiniusهستند.از بیماری های ویروسی منتقله میتوان به بیماری کیا سانور Kyasanur forest disease تب هموراژیک،کنگو کریمه Crimean congo،تب کنه ای کلررادوColorado tick fever وآنسفالیت های منتقله به وسیله کنه Tick borne encephalitis اشاره کرد .ریکتزیا هایی مثلR.rickettsii مولد بیماری تب لکه ای کوه های راکی(Rocky mountain spotted fever)عامل تیفوس کنه ای سیبری R.siberica.بیماری تولارمی وتب Qنیز ممکن است توسط این کنه ها منتقل شود.

مبارزه با کنه های سخت:برای حفاظطت فردی میتوان از ترکیبات دورکننده استفاده کرد.سمپاشی ابقایی منازل به دلیل تماس کم این کنه ها با سطوح تاثیر چندانی در کنترل ندارد.در دام پروری جهت کنترل از حمام های ضد کنه استفاده میکنند که به اشکال و طرح های مختلف ساخته میشوند و درتمامی آنها کل بدن دام با مخلوط آب سم تماس پیدا میکند که این عمل باعث مرگ اکتو پارازیتها و از جمله کنه ها میگردد.

سمپاشی پشه