سمپاشی پشه

سمپاشی پشه

پشه های حقیقی                                                                                                        راسته Diptera خانواده Culicidae

راسته دوبالان(Diptera):دوبالان مهمترین راسته حشرات از نظر پزشکی هستند.این راسته بیشترین تعداد ناقلین بیماریهای انسانی را در بر میگیرد.حشراتی همچون همچون پشه ها،پشه خاکیها،خرمگسها ومگسها به این راسته تعلق داشته وتماما درصفت داشتن یک جفت بال به جای دوجفت بایک دیگر مشترک هستند.در این حشرات جفت دوم بالها تحلیل رفته وتبدیل به اندامهای دمبل مانند به نام هالتر یا بالانسیه شده اندکه در حفظ تعادل پرواز نقش دارند.بیش از 120هزارگونه از دوبالان درجهان شناسایی شده اند که در خانواده ها وجنس های متعددی قرار میگیرند.راسته دوبالان براساس نحوه خروج حشره کامل از شفیره وشکل شکاف حاصل درشفیره به سه دسته زیر تقسیم میشود.

1-زیر راستهNematocera:اکثرا دوبالانی کوچک با بدنی ظریف پاهای بلند وآنتن ساده چند بندی هستند،مانندپشه ها وپشه خاکیها.حشرات این زیر راسته شفیره خود را اکثرا باشکاف خطی به صورت I درقسمت پشتی سینه پاره کرده وخارج میشود.

2-زیر راسته Brachycera: اکثرا دوبالانی نسبتا بزرگ با بدن قوی وقدرت پرواز زیاد هستند که دارای شاخک های سه بندی ومتمایل به جلو میباشند.این حشرات شفیره خود را اکثرا با شکافی به صورت حرفTیاYپاره کرده وخارج میشوند.

3-زیرراسته Cyclorrhapha: این حشرات دوبالانی پیشرفته تر از دوگروه قبل بوده وعموما مگس نامیده میشود.دراین حشرات شفیره درون پوسته اخرین سن لاروی تشکیل گشته وعموما بشکه ای شکل میباشد.به شفیره مگس ها Puparium گفته میشود که درقسمت بالا بایک شکاف دایرهای یا نیم دایرهای باز میشود.

پشه های حقیقی خانوادهCulicidae:طبقه بندی:بیش از3100گونه،34جنس و3زیرخانوداده به اسامی    Anophelinae،CulicinaeوToxorhinchitinaeدراین خانواده وجود دارد.جنس های مهم این خانواده ازنظر پزشکی دارای پراکندگی جهانی هستند.وشاملAnophles،Culex،Aedes وmansonia میباشند.جنس های Haemagogus،Sabethes وPsorophora مختص دنیای جدید هستند.

انتشار:پشه ها انتشار جهانی دارندوتنها منطقه عاری از پشه ها قطب جنوب است،پشه ها تا ارتفاع 5500متر بالای سطح دریا وعمق 1250متر پایین تر از سطح دریا دیده میشوند بعضی جنس ها مثل سابیتی و هماگوگوس محدوه آمریکای مرکزی وجنوبی هستند وبعضی جنس آنوفل،کولکس وآادس پراکنندگی جهانی دارند که شامل 110نوع بیماری و100بیماری ویروسی میباشند.

مرفولژی: طول بدن آن ها بین سه تا ده میلی متر بوده ولی اکثر گونه ها 4تا 6میلی متر طول دارند پشه ها را با دوصفت میتوان ازخانواده های مشابه مثل Dixidae،Chaboridae وChironomidae متمایز کرد.1-داشتن یک خرطوم بلند مشخص ومتمایل به جلو2-داشتن تعداد زیادی فلس های کوتاه ومتراکم روی رگبالهای سطح بال و همچنین سینه وشکم.پاها در پشه ها باریک وبلندوبا بندهای تقریبا هم قطر دیده میشوند.سه قسمت سر سینه شکم در پشه ها کاملا مشخص است.درنرها آرواره ها تحلیل رفته ویا وجود ندارد،بنابراین قادر به گزش وخونخواری نیستند.تخم پشه ها ممکن است به صورت تکی ویا دسته جمعی در سطح آب گذاشته شود.تخم ها کشیده وبیضی هستند.

بیولژی پشه های حقیقی:ان ها حشراتی با دگردیسی کامل ودارای چهار مرحله لاروی هستند تخم،لارووشفیره آنها آبزی ولی بالغ آنها خشکی زی میباشد لارو ها هیچ شباهتی با حشره بالغ از نظر مرفولژی ونحوه تغذیه ندارندومحل های تخم ریزی ورشد لارو پشه ها،آبهای راکد ویا آبهای با جریان بسیارکند است که به آن لانه لاروی گفته میشود.لانه های لاروی پشه ها بسیار متنوع وشامل آبهای بسیارکم مثل آب جمع شده درشکاف تنه درختان یا جای پای حیوانات وحتی آب جمع شده در پشت کولرها،تا آبهای با حجم بسیار زیاد مثل برکه ها واستخرهای طبیعی و مصنوعی میباشد.همچنین بعضی از پشه ها آبهای شیرین وبعضی شور.تعدادی آبهای نسبتا تمیزوبعضی حتی آبهای خیلی کثیف مثل فاضلاب ها وبلاخره آبهای بدون گیاه ویا با پوشش گیاهی را ترجیح میدهند.شناخت لانه های لاروی انتخابی توسط هرگونه ودرک بیولژی آن تاثیر بسزایی در اتخاذ استراتژی مناسب جهت برنامه های کنترل پشه ها ونهایتا بیماری های منتقله توسط پشه ها دارد.عمل جفتگیری فقط یکبار در طول زندگی پشه انجام گرفته وحشره ماده پس از آن از ذخیره اسپرم خود تا پایان عمر خود استفاده میکند طول عمر پشه های نر کوتاه بوده وفقط چند روزپس از جفتگیری زنده میماند ولی ماده ها از چندین هفته تا چندین ماه بسته به گونه پشه وشراطی محیطی زنده خواهند بود.پشه های ماده در آخر فصل با سرد شدن هوا چند نوبت خونخواری کرده وذخیره چربی بدنشان افزایش پیدا میکند سپس در محل های مناسب و محفوظ مستقر ووارد مرحله زمستان گذزانی یا خواب زمستانی یاهیبرناسیون میشوند.باگرم شدن محیط پشه ها مجدادا فعال شده وخونخواری انجام میدهند.عوامل متعددی از جمله بوی بدن،co2،اسید لاکتیک متصاعد شده از بدن،رنگ وبلاخره حرارت بدن در جلب پشه ها به میزبان دخالت دارند که در این بین نقش حس بویایی وشاخکهای حشره از سایر عوامل وحواس مهم تراست.عده ای از پشه ها تمایل زیادی به خونخواری از انسان دارند که به انها پشه های انسان دوست Anthropophilic وسایر پشه ها که تمایل بیشتری از خونخواری از حیوان دارند حیوان دوست یا زئوفیل Zoophilic گفته میشود.

همچنین پشه ها براساس محل های خونخواری ومحل های استراحت وهضم خون به سه گروه تقسیم میشنود:1-پشه های اهلیDomesticاین گروه ازپشه ها خونخواری خودرا درداخل اماکن سر پوشیده واستراحت وهضم خون خورده شده را نیزدرهمان محل ها انجام میدهند.بنابراین پشه های اهلی اصطلاحا درون خوار Endophagousودرون زیEndophilic هستند.2-پشه های نیمه اهلی Sub donestic این گروه خونخواری خود را فقط در اماکن انسانی وسر پوشیده انجام داده،ولی برای هضم خون واستراحت به خارج از اماکن میرود واصطلاحا درون خوارولی برون زی(Exophilic)هستند.3-پشه های وحشی wild این گروه به ندرت چه برای خونخواری چه برای استراحت و هضم خون وارد اماکن میشوندواصطلاحا برون خوار وبرون زی هستند.

نقش پشه های گروه اول در انتقال بیماری های انسانی مهم تر از دو گروه دیگر است.ولی مبارزه با آنها از طریق سمپاشی ابقایی عملی تر وساده تر میباشد.گروه دوم به خصوص پس از عملیات سمپاشی به دلیل تماس کمتر با سطوح سمپاشی شده داخل اماکن،اهمیت بیشتری از نظر انتقال پیدا میکنند.گروه سوم در حفظ سیکل روستایی بیماریهایی مثل تب زرد ومالاریا حایز اهمیت هستند.برای کنترل پشه های نیمه اهلی و وحشی سم پاشی لانه های لاروی با سموم لارو کش موثر تر از سایر روش های سمپاشی است.ولی پشه های اهلی با سمپاشی ابقایی به خوبی کنترل میشود.

پشه های ماده در شرایط کاملا مناسب حرارتی ورطوبتی دمای حدود 25ورطوبت نسبی 70درصد ظرف دوتا سه روز خون خورده شده را حذف وبدنشان پر از تخم میشود.از زمان خونخواری تا زمان هضم خون وآمادگی برای تخم گذاری،دوره رشد تخمکها نام داردووچون این دوره با حذف خون توام است ان را دوره گونوتروفیک Gonothrophic cycle مینامند.در ابتدای دوره گونوتروفیک شکم پشه های خون خورده متورم وقرمز رنگ است سپس به تدریج شکم از قسمت انتهایی سفید میشود که به پشه در این مرحله نیمه باردار گفته میشود درنهایت شکم کاملا سفید میگردد که در این مرحله به پشه Gravid گفته میشود عمل خونخواری و تخم گذاری پشه ها اغلب در شب وهمیشه روی آب یا در حین پرواز ویا در نزدیک سطح آب انجام میشود.اغلب پشه ها در طول عمر خود چهار الی پنج بار تخم ریزی کرده ودر هر نوبت 100الی 300تخم به طور متوسط 1000تخم میگذارند.

اهمیت پزشکی:پشه ها با پراکنندگی وسیع وحضور خود در اماکن انسانی از طریق گزش وتزریق بزاق به بدن باعث ایجاد آزارومزاحمت های فراوان برای انسان میشودکه به صورت خارش تورم التهاب موضعی تحریکات پوستی که در افراد حساس ودرصورت تعداد گزش زیاد میتواند موجب عوارض عمومی و حتی درماتیت شود.به طور کلی پشه ها ناقل سه گروه از عوامل پاتوزن به انسان هستند.

1-پلاسمودیوم ها  Palasmodium:پلاسمودیومها تک یاخته ایی از گروه اسپروزوا Sporczoa ودارای سیکل جنسی هستندکه در تعداد زیادی از پستانداران وپرندگان یافت شده ودر آنها ایجاد بیماری مالاریا میکند میزبان نهایی پلاسمودیوم پشه ها هستند.سیکل جنسی انگل در بدن پشه سپری میشود ومهره داران به عنوان میزبان واسط،پذیرای فرم غیر جنسی انگل میباشند بیش از یک صد نوع پلاسمودیوم وجود ادارد که فقط 4نوع ان به اسامی P.falciparum عامل مالاریای سه به یک بدخیم وP.vivax عامل مالاریای سه به یک خوشخیم وP.malarie عامل مالاریای چهار به یک خوشخیم وP.ovale عامل نوعی مالاریا سه به یک خوشخیم در آفریقا انواع انسانی هستند.وباعث ایجاد بیماری مالاریا در انسان میشوند.سه گونه اول پراکنندگی جهانی دارندودر ایران نیز یافت میشوند ولی نوع چهارم محدود به مناطقی از آفریقااست.بیش از نیمی از مردم جهان درمناطق مالاریا خیز زندگی میکنند.وهنوز نیز هر ساله فقط در آفریقا 1میلیون نفر از افراد اکثرا زیر 14سال در اثر این بیماری تلف میشوند.برای مثال در ایران از 19گونه موجود فقط هفت گونه آن ناقل ومابقی غیر ناقل هستند،بدین شرح است.

A.stephensi    A.superpictus   A.fluviaillis   A.culicifacies  A.maculipenis   A.sacharovi   A.dthali

2-فیلرها  Filaria:خانواده ایی از کرمهای گرد یا نماتد هستند که تماما توسط بند پایان منتقل می شوند.پشه ها ناقل سه نوع فیلر انسانی هستند.

الف-Wuchereria bancrofti:مهم ترین نوع فیلر منتقله توسط پشه هاست وپراکندگی وسیعی در سرتاسر مناطق حاره وبعضی مناطق نیمه حاره ازجمله امریکای مرکزی وجنوبی،آفریقا،شرق آسیا،مناطق اقیانوس آرام،اطراف دریای مدیترانه واسترالیا دارد.این انگل موجب بیماری الفانتیازیس Elephantiasis در انسان میشود.این بیماری مختص مناطق شهری است.غربی ترین مرز انتشار بیماری در آسیا بخش کمی از شرق پاکستان است وبعد از آن دیگر دیده نمیشود

ب-Brugia malayi:بیشتر در مناطق روستایی وبخش هایی از آسیا شامل جنوب هند،مالزی،اندونزی،تایلند،هند وچین،گینه جدید،فیلیپین وجود دارد.مخزن اینگونه علاوه بر انسان،میمون ها،گربه و مورچه خوارهستند.

پ-Brugia timori:اینگونه پراکندگی بسیار محدودی دارد ومنحصر به جزایر تیموردر جنوب اندنزی است.ودر حیوانات دیده نمیشود.

3-آربوویروسها  Arthropods born viruses:آربوویروسها،گروهی از ویروس ها هستند که همگی توسط بندپایان منتقل میشوند.تا کنون بیش از صدنوع میروس توسط پشه ها به انسان منتقل شده.40نوع آنها شناسایی شده که باعث ناراحتی های شدید وحتی کشنده میشودواز این میان میتوان به بیماری هاسیی مثل تب زردیاYellow fever،Nyong fever،Onyong ،Chikungunya fever؛West nile fever؛اشاره نمود.ازبیماری های فوق فقط تب نیل غربی درایران وجود دارد که توسط پشه های کولکس منتقل میشود.

روشهای مبارزه وکنترل پشه ها:1-مبارزه وحافظت فردی:یکی از ساده ترین وموثرترین روش کنترل پشه ها وبیماریهای منتقله توسط آنها ایجادمحافظت فردی درمقابل گزش پشه هاست.این عمل از طریق نسب توری برای درب وپنجره ها،هواکشها،کانالها واستفاده از پشه بند هنگام خواب در فضای آزاد واستفاده از ترکیبات دور کننده مثل،Dinethyl phatalate،Diethyl toluamide به خصوص در طول شب وهنگام خواب واستراحت انجام میگیرد.

2-روشهای فیزیکی ومکانیکی یا روش های محیطی:هدف این روشها محدود کردن واز بین بردن لانه های لاروی ویا تغییر شکل آنهاست.به طوری که برای رشد لارو مناسب نباشد.اقدامات مهم جهت دستیابی به این اهداف عبارتند از،زهکشی،خشک کردن باتلاق ها،پرکردن گودال ها و چاله های آب راکد.وهرز آبهای سطحی وگاهی نیز جریان دادن به آبهای راکدواز بین بردن پوشش گیاهی درون آبهای راکدکه برای گونه های خاصی مناسب است.

3-مبارزه شیمیایی:این روش میتواند علیه لارو ویا بالغ انجام گیرد.برای مبارزه با لارو وسموم لارو کش مثل سبز پاریس که از قدیمی ترین سموم لارو کش با کاربرد وسیع است.همچنین از سموم آلی مصنوعی مثل Temephosیا ابیت که ممکن است به صورت گرانول،پودر وامولسیون تهیه ومصرف شود.استفاده میگردد.از دیگر مواد لاروکش روغن ها هستند که ممکن از طبیعی مثل گازوییل ونفت سفیدویا مصنوعی وتجاری مثل Flit mloوMalariolباشند.روغن ها هم از طریق فیزیکی با مسدود کردن سوراخ های تنفسی باعث خفگی لارو میشود.وهم از طریق جذب شدن باعث مسمومیت ومرگ لارو میشود.

4-مبارزه بیولوژیک:مفهوم مبارزه بیولوژیک استفاده از عوامل بیماریزا ودشمنان طبیعی یک موجود به منظور از بین بردن وکنترل جمعیت آن است مبارزه بیولوژیک با توجه به اینکه الودگی محیط زیست را به همراه نداردونسبتا کم هزینه است واز طرف دیگر معمولا در محیط تثبیت میشود سالهاست نظرمتخصصین حشره شناسی و علوم زیستی را به خود جلب نموده است.ازعوامل مهم ومفید کنترل بیولوزیک پشه ها که غالبا در مرحله لاروی موثر است میتوان به ماهی های لارو خوار گامبوزیا Gambosia که در آبهای کم عمق رها سازی میشوند وهمچنین به باکتری هایی مثل Bacillus torengiensis سروتایپ چهارده که کاربرد وسیعی دربسیاری از مناطق دنیا پیدا کرده و دارای اسپورهای حاوی کریستال های سمی وکشنده برای لارو پشه هاست اشاره کرد.

5-مبارزه ژنتیکی:اساس این مبارزه که بیشتر بر روی حشرات ناقل مختلف دربهداشت موفقیت آمیز بوده دستکاری ژن ها وایجاد موتاسیون در جهت نر عقیمی بنا شده است از این روش جهت کنترل مگسهای مولد میاز استفاده های زیادی شده.ایجاد ناسازگاری سیتوپلاسمی وتبدیل پشه های ناقل به غیر ناقل از طریق وارد کردن ژنهای ناسازگاربه آنها ورها سازی این پشه ها درطبیعت به منطور جایگزین کردن جمعیت غیر ناقل با ناقل از دیگر روشهای مبارزه ژنتیکی هستند.

سمپاشی پشه خاکی