سمپاشی مگس

سمپاشی مگس

مگس ها  Flies

راسته دوبالان زیر راسته Cyclorrhpha:مگس ها گروهی از دوبالان ومتعلق به راسته سیکلورافا که به لارو آنها اصطلاحا Maggotگفته میشود.مگسها دارای سه مرحله لاروی هستد ولاروسن سوم پس از تیره شدن وجمع شدن پوست وبا حفظ پوسته لاروی تبدیل به شفیره میگردد واغلب بشکه ای شکل است.و Puparium خوانده میشود مگسها دارای مشخصاتی در مراحل لاروی وبلوغ هستند.که با کمک آنها از سایر دوبالان متمایز میشوند.

مگسهااز چند جنبه دارای اهمیت پژشکی وبهداشتی هستند.1-انتقال مکانیکی بیماریها:بسیاری از مگسها قادر به چنین انتقالی به دلیل نوع فعالیت ونحوه تغذیه هستند.ولی انواعی که درتماس بیشتری با انسان قرار دارنداهمیت بیشتری از این نظر پیدا میکنند مثل مگس خانگی2-ایجاد بیماری میاز:لارو تعدادی از مگسها قادربه حضوروتغذیه از بافتهای زنده بدن سایر موجودات به خصوص پستانداران هستندوانسان نیز ممکن است مورد حمله وابتلای به این بیماری واقع شود.3-انتقال بیماری خواب:انتقال این بیماری توسط مگس های تسه تسه صورت میگیرد.4-گزش وخونخواری وایجاد تحریکات پوستی والتهاب موضعی

خانواده موسیده Muscidae:این خانواده شامل مگسهای خانگی ومگسهای نیش زن بوده واز نظر انتقال مکانیکی بیماریها مهمترین خانواده محسوب میشود.جنسهای مهم این خانواده از نظر پزشکی شامل Musca،Muscina،Fannia وStomoxys هستند.

مگس خانگی Musca domestica:حشره ای است با پراکنندگی جهانی وبسیار اهلی (Synanthropic) که همیشه در نزدیکی انسان اماکن انسانی ودامهای اهلی یافت میشود.

مرفولژی مگس خانگی:حشراتی به طول 6 الی 9 میلی متر به رنگ خاکستری وبا شکم زرد ومات ویا قهوه ای کمرنگ هستند.درسطح پشتی سینه چهار نوار تیره رنگ موازی دیده میشود.چشمهای مرکب درشت وقهوای رنگ است که در نرها بهم نزدیک ودر ماده ها فاصله بیشتری دارد.

بیولژی مگس خانگی:مگس خانگی حشره ای کاملا اهلی وپلی فاژاست که به زندگی درمجاورت انسان واماکن انسانی کاملا عادت کرده واز هرموادغذایی مثل مواد قندی،شیر،پسماندغذاها،مدفوع،ادرار،خلط وترشحات چرکی تغذیه میکند.مگسهای خانگی تخم گذار هستندماده ها بارورتخمهای خود را به صورت دسته جمعی ودر دسته جات 75 الی 150عددی میگذارند.معمولا طی شش نوبت تخم ریزی در مجموع بیش از هزار تخم بر روی توده های مواد غذایی مثل مدفوع دام،زباله وگیاهان در حال فساد ولاشه حیوانات قرار میدهند.مگس خانگی قدرت رشد وتکثیر فوق العاده ای داشته وسیکل تخم تا تخم آن به طور معمول ده روز ودر شرایط ایده آل حتی 5یا 6روزطول میکشد.مگسهای بالغ قدرت پرواز زیادی دارند وبه طور متوسط روزانه سه الی چهار کیلومتروگاهی تا 34 کیلومتر پرواز میکنند.نسبت به خشکی حساسیت زیاد دارند وبی آبی را بیشتر از یک روز تحمل نکرده وتلف میشوند .مگسها بیشتر مناطق ساده وکم نور را برای فعالیت انتخاب میکنند.در حرارت های زیر ده درجه وبالای جهل درجه غیر فعال شده ودر صورت تداوم این حالت خواهند مرد.مگسهای خانگی قدرت زمستان گذرانی ندارندودرمناطق سردسیربا شروع فصل سرما ازبین میروند.

مگس های جنس فانیا Fannia:حدود 200گونه در این جنس شناسایی شده که دونوع انها دارای پراکندگی جهانی واهمیت بیشتری هستند که شامل F.canicularis موسوم به مگس خانگی کوچک یا F.scalaris وLesser house fly موسوم به مگس مستراح یا Latrin fly میباشند.

مگس های جنس موسینا Muscina:گونه مهم این جنس M.stabulans هست که به مگس اصطبل دروغین معروف بوده وپراکنندگی جهانی دارد.

اهمیت پزشکی مگسهای موسکا،فانیا وموسینا:مگس های فوق وبه خصوص مگس خونگی به دلیل رفتار تغذیه خاص همه چیز خواری،تماس ها ورفت آمد های مکرر بین محل های آلوده،توالت ها،وتوده های زباله از یک طرف ومواد غذایی وظروف مورد استفاده انسان از طرف دیگر به عنوان ناقلین مکانیکی عوامل بیماریزای متععدی شناخته شده اند.تاکنن بیش از 100نوع عامل بیماریزا از مگس های خانگی جدا شده است این حشرات در انتقال عوامل بیماریهایی مثل فلج اطفال،تراخم،کوکساکی،هپاتیت A،تب Q وعفونت های روده ای میکروبی مثل اسهال های ناشی از شیگلا Chigella،وبا،حصبه،سالمونلا،استافیلوکوک هاو بیماریهای میکروبی دیگر از جمله ورم ملتحمه چشم،سل،جذام،سیاه زخم وبلاخره عفونت های انگلی دستگاه گوارش مثل آمیبیاز ناشی از آنتاموباهیستولیتیکا، ژیاردیازیس وکرم های انگلی مثل آسکاریس،کرم های قلابدار وتلازیاکالیفورنینسیس،کرمک،تریکوسفال دخالت دارند.اما به دلیل مکانیکی بودن انتقال ووجود روش های دیگر انتقال بیماریهای فوق،تعیین مگسها درانتقال وگسترش بیماری در جامعه کاری مشکل وحتی غیرممکن است.ولی این نقش درمناطق گرمسیر ودر شرایط بهداشتی و به خصوص در کشورهای جهان سوم قابل توجه است.

مگسها عوامل پاتوزن را به چهار طریق انتقال میدهند:1-توسط خرطوم آلوده خود که درتماس مداوم با سطوح آلوده،موادغذایی وحتی سطح بدن انسان است2-توسط موهای بلند ومتعدد وپاهای چسبنده خود3-در اثر مدفوع مکرر خود که اکثرا حاوی عوامل بیماریزایی است که بدون تغییر از دستگاه گوارش بدن عبوروخارج میشود وبه صورت لکه های کوچک تیره رنگ بر روی سطوح باقی میماند.4-بر اثر استفراغ وبرگرداندن بخش از مواد خرده شده اضافی که ممکن است آلوده باشد.لارو مگس های موسکا،فانیا وموسینا گاهی باعث ایجاد میاز تصادفی در دستگاه تناسلی-ادراری به خصوص در دختر بچه ها وندرتا زخم درچشم،حلق ودستگاه گوارش میشوند که به دلیل مقاومت زیاد لاروها در برابر کمی اکسیزن وترشحات دستگاه گوارش دل درد های شدید، استفراغ واسهال بروز میکند این عوارض موقتی بوده ولاروها همراه با استفراغ ومدفوع دفع میشود.

مبارزه وکنترل:روشهای مبارزه با مگسهای خانگی وسایر مگسهای مشابه شامل چند سری اقدامات بدین شرح است1-اعمال روشهای فیزیکی ومکانیکی2-بهسازی محیط زیست3-روشهای شیمایی4-روشهای بیولوژیک

درمبارزه فیزیکی ومکانیکی عموما اقداماتی در جهت ممانعت ورود مگسها به اماکن انسانی وجلوگیری از تماس آنها با انسان،مواد غذایی،ظروف ووسایل فردی صورت میگیرد.مهمترین این اقدامات عبارتند از نسب توری برای درب پنجره ها وهواکشها تا طبقات چهارم ساختمان ها ایجاد تهویه مناسب وبرقرلر کردن جریان نسبتا تند هوا توسط پنکه در بالای دربهای ورودی ویا آویزان کردن نوارها ویا طنابهای رنگی،استفاده از حشره کشهای الکتریکی تولید کننده نور ماورایبنفش،ویا دستگاههایی که ایجاد جریان های الکتریکی با ولتاژبالاوکشنده برای حشرات میکند.

بهسازی محیط عمدتا شامل اقداماتی به منظور محدود کردن واز بین بردن محلهای تخم ریزی وزادولد مگسها میباشند.برای دستیابی به این هدف جمع آوری ونگهداری زباله در ظروف دربسته وکیسه های پلاستیکی،تخلیه زباله در سطح شهر با فواصل زمانی کوتاه حداقل دوباردرهفته ودفن بهداشتی زباله از اقدامات اساسی ومهم است.

مبارزه شیمایی بامگس ها معمولا موقتی ومشکل است زیرا مگسها سریعا نسبت به سموم شیمیایی مقاومت پیدا کرده وتوسط آنزیم های خاص خود m.f.o-Mixed function oxidase سموم را تجزیه وخنثی میکند.بهترین وموثر ترین روشهای کنترل مگسها بهسازی ورعایت بهداشت محیط زیست است وحشره کشها را فقط به عنوان مکمل این عمل باید بکار برد،نه به عنوان عامل جانشین شونده مگس ها نسبت به سم ددت وگروه سموم کلره درتمامی جهان،نسبت به سموم فسفره در خیلی از نقاط ونسبت به کاربامات ها وپیرتیرئیدها دربعضی از مناطق خاص مقاومت پیدا کرده اند.سمپاشی ممکن است به صورت ابقایی درسطوح محل تماس واستراحت مگسها صورت گیرد ویا از طنابها ونوارهای آغشته به سموم وآویزان کردن آنها از سقف اتاق ها وسالنها استفاده شود.

درروشهای بیولوژیک اساس کار شناسایی پرورش ورها سازی دشمنان طبیعی وعوامل بیماریزای مگسها درطبیعت است.عوامل بیولژیک متعددی در طبیعت باعث مرگ مگسها وکاهش جمعیت آنها میشود یکی از مهم ترین وکاربردی ترین این عوامل که دربسیاری از مناطق دنیا شناسایی وحمایت شده اند زنبورهای پارازیتوئید،شفیره مگس موسوم به Spalangiaهستند.که با جستجو وشناسایی وتخم گذاری درون شفیره مگس خانگی وتغذیه لارو زنبور از شفیره باعث مرگ آنها میشود همانطور استفاده از سوسکهای Scarabaeus وAtbuchus از خانوادهScarabeidae که به سوسکهای تاپاله یا Dung beetles معروف هستند اقدامی سودمند است.رها سازی این سوسکها در استرالیا باعث کاهش محسوس جمعیت مگسها شده.

مگسهای تسه تسه خانواده گلوسینیده Glossinidae:این خانواده شامل یک جنس به نام Glossina و30گونه وزیر گونه است که همگی خونخوار واز جهت گزش وانتقال بیماری خواب حایز اهمیت هستند وبه مگس های تسه تسه معروف هستند.پراکندگی این مگسها محدود به مناطق گرمسیری آفریقا بین عرض شمالی 15وعرض جنوبی 20درجه است.ازنظر مرفولژی دارای بدنی نسبتا قوی به طول 6الی 15میلی متر به رنگ زرد تا قهوهای هستند.ازنظر بیولژی هر دوجنس خونخوار بوده وروز فعال هستندوبیشتر از طریق قدرت بینایی ورنگ به طرف میزبان جلب میشوند.

اهمیت پزشکی مگس تسه تسه:این مگسها علاوه بر خونخواری وایجاد تحریکات پوستی ومزاحمت برای انسان وحیوانات ،ناقلین تریپانوزمهای افریقایی شامل Trypanosoma gambiense وT.rhodesienceعامل بیماری خواب در انسان وبعضی حیوانات هستند.همچنین بیماری Nagana را که توسط T.bruciایجاد میشود به حیوانات منتقل میکنند که برای انسان بیماریزا نیست علی رغم اینکه همه انواع مگسهای تسه تسه قدرت انتقال بیماری را دارندولی مهم ترین انواع ناقل در بیماری خواب نوع گامبیه شامل Glossina fuscipes، G.palpalis وG.tuchinoides ودر بیماری خواب نوع رودزینس شامل G.morsitans وG.swynnertoni وG.pallidipesهستند.دربیماری خواب گامبیه مخزن بیماری عمدتا انسان ودر نوع رودزیایی گاوهای اهلی و وحشی مخزن اصلی بیماری به شمار می آیند.

مبارزه با مگسهای تسه تسه:به دلیل تنوع فعالیت مگسهای بالغ و نحوه خاص تولید مثل آنها روشهای مبارزه بسیار محدود وغالبا شامل سمپاشی هوایی توسط هواپیما یا هیلی کوپترسمپاش به طریق U.L.V وبا استفاده از سموم مناسب مثل پیروتیرئیدها است که حداقل تاثیر را روی محیط زیست داشته.

بیماری میاز ومگسهای مولد میاز  Myiasis:تعریف میاز وتقسیم بندی میاز:میاز بیماری است ناشی از حضور لارو مگسها در بافتهای زنده بدن که این ورود وحضور لارو ممکن است ازطریق زخم وجراحات ویا ازطریق حفرات طبیعی بدن مثل دهان،گوش،چشم ودستگاه تناسلی-ادراری صورت گیرد.خانوداده های متعددی از مگسها دارای انواع مولد میاز هستند.تقسیم بندی های متفاوتی برای میاز ارائه شده است.بر این اساس میاز شامل انواع میازهای پوستی،میاز چشم،میاز گوش،میاز حلق گلو وسینوس های بینی،میاز قسمت های مختلف دستگاه گوارش مثل معده،روده و رکتوم ومیاز تناسلی ادراری خواهد بود.

تقسیم بندی انواع میازها بر اساس عادات پارازیتیسم مگسهای مولد میاز صورت گرفته که عبارتند از:1-میاز تصادفی،اتفاقی یا دروغین Accidental or entric or pseudomyiasis:در این حالت لارو مگس به طور طبیعی تمایلی به پارازیته کردن وحضور در بدن موجودات دیگر نداشته وقادر به ادامه حیات در بدن میزبان نیست وورود آن به بدن به شکل کاملا تصادفی صورت میگیرد.بدین شکل که تخم یا لارو این گونه مگس ها ممکن است به همراه مواد غذایی مثل سبزیجات،میوه،غذای مانده ویا حتی مایعات ونوشیدنی ها خورده شوند که دراین صورت ایجاد عوارض گوارشی شامل دل درد،پیچش شکم،استفراغ واسهال می کنند ولی این عوارض موقتی است وپس از چندین ساعت لاروها همراه استفراغ یا مدفوع دفع می شوند.این میازها بیشتر توسط مگسهای موسکوئیده Muscoid flies مثل مگس خانگی ومگسهای فانیا Fannia spp ایجاد میشود.

2-میاز اختیاری یا ثانویه Facultative Myiasis:در این حالت لارو مگس به طور طبیعی زندگی غیر انگلی داشته وبر روی لاشه و مواد گوشتی غیر زنده رشد وتغذیه می کند.درصورت وجود شرایط مناسب مثل زخم های انگلی روبازگوش ودستگاه تناسلی-ادراری عفونی ودارای ترشح ممکن است مگس ماده تخم یا لارو خود راروی این ضایعات قرار داده وایجاد میاز کندانواع مختلفی از مگسهای Sarcophagidaeیا مگسهای شطرنجی ومگسهای Calliphoridae در گذشته برای درمان زخم های عفونی ومزمن مثل زرد زخم یا سیاه زخم از لارو این مگسها برای تمیز کردن واز بین بردن چرک وبافتهای مرده واگزودای سطح زخم ها استفاده می کرده اند.

3-میاز اجباری یا اختصاصی Obligatory or specific Myiasis:در این حالت لارو مگس حتما باید درون بافتهای زنده رشد وتغذیه کند وقادر به ادامه حیات در بافت های مرده یا جسد نیست مهم ترین خانواده مگسها از لحاظ ایجاد میاز اجباری در انسان خانواده Calliphoridae ودر درجه دوم خانواده Sarcophagida هستند.

خانواده کالیفوریده Calliphoridae:به حشرات این خانواده Blow flies یا مگس گوشت یا مگسهای آبی وسبز نیز گفته می شود.لارو بسیاری از گونه ها از جسد حیوانات تغذیه کرده ودر انهدام لاشه حیوانات نقش مفید ومهمی دارند.ولی تعدا کمی از گونه ها نیز ایجاد میازهای خطرناک در انسان وحیوانات میکنند.اکثر گونه های این خانواده دارای رنگهای فلزی یا متالیک سبز،آبی،سرمه ای ومسی هستند که تشخیص آنها را ساده می کند ولی در مناطقی از آفریقا گونه های غیر متالیک نیز دیده می شوند.مهم ترین گونه غیر متالیک مولد میاز Cordylobua anthropiphaga معروف به Tumbu or mango fly است این مگسها در سطح آفریقا پراکننده بود وایجاد میاز پوستی  می نمایند.گونه بعدی Auchmeromyia نام دارد که به Congo floor maggot معروف است این مگس مستقیما ایجاد میاز نمی کند ولی به دلیل خونخوار بودن لارو ها حایز اهمیت است.گونه های کالیفوریده متالیک از اهمیت بسیار زیادی در ایجاد میاز برخوردارند که مهم ترین این مگسها عبارتند از:Chrysomyia bezziana که کرم مته ای یا پیچی دنیای قدیم نامیده میشود،گونه Cochliomyia hominivorax که به اسکروورم دنیای جدید معروف است و هم چنین بعضی از گونه های جنس هایLucilia،Calliphora وPhormia نیز ممکن است باعث ایجاد میاز در انسان شوند.تمامی مگسهای خانو.اده کالیفوریده تخم گذار هستند.

مرفولژی و بیولژی کرایزومیابزیانا:در این جنس جمعا 10گونه مولد میاز وجود دارد که مهم ترین آنها بزیاناست.این مگس در سراسر آفریقا واکثر نقاط آسیا از جمله ایران وجود دارد ودرسالهای اخیر درمناطق جنوبی،جنوب غربی وغرب کشور ایجاد خسارات زیادی در دامها کرده.موارد انسانی میاز ناشی از آن نیز قبلا گزارش شده است.حشراات بالغ به طول 8الی 12میلی متر وبه رنگ سبز متالیک،سبز مایل به آبی تا آبی مایل به بنفش هستند.حشرات ماده بارور تخمهای خود را در دستجات 150الی 300عددی وگاهی بیشتر درون زخمهای سطحی ویا مخاط اندامهای عفونی مثل چشم و دستگاه تناسلی قرار میدهند.اگر میاز درون چشم یا گوش باشد،سبب کوری یا کری وانهدام ساختمان چشم وگوش می شوند.

مرفولژی وبیولژی کوکلیومایا هومینی وراکس:این گونه مختص دنیای جدید بوده،از شمال ایالات متحده تا آمریکای مرکزی  وجنوبی پراکنده است وخسارات اقتصادی بسیاری در دامها ایجاد می کند.مگس بالغ 8تا 10میلی متر طول دارد وبه رنگ سبز متالیک تا سبز متمایل به آبی دیده می شود.بیولژی این مگس تقریبا مشابه کرایزومیاست.اهمیت پزشکی ودامپزشکی دوگونه فوق بسیار زیاد بوده وبه دلیل تعداد زیاد تخم وتغذیه سریع لاروها ایجاد ضایعات عمیق وخطرناک وخونریزیهای شدید می کنند که میبایست به سرعت درمان شوند.

خانواده سارکوفاژیده  Sarcophagdae:به حشرات این خانواده مگسهای شطرنجی یا گوشت Flesh Fly گفته میشود.تمامی اعضای خانواده لارو زا هستند.بیشتر اعضای این خانواده دوره لاروی خود را درون گوشت،مواد درحال فساد وجسد حیوانات مختلف سپری می کنند واز جهت انتقال مکانیکی عوامل بیماریزا دارای اهمیت هستند.تعداد کمی از گونه ها متعلق به جنسهای Wohlphartia وSarcophaga قادر به ایجاد میاز در انسان وحیوانات هستند وایجاد خسارات قابل توجهی در دامپروری وبهداشت می کنند.

مرفولژی وبیولژی مگسهای سارکوفاگا:اکثرا مگسهای درشت به طول 11تا 17میلی متر وبه رنگ خاکستری روشن تا تیره وبدن پوشیده از مو هستند.فرم بالغ دارای سه نوار تیره طولی درپشت سینه وصفحات کوچک تیره وروشن شبیه صفحه شطرنج در پشت شکم هستند ونام مگسهای شطرنجی نیز مربوط با این صفت آنهاست.مهم ترین گونه های این جنس از نظر تولید میازS.carnaria وS.haemorrhoidalis هستند که گونه دوم پراکنندگی وسیعی در آمریکا،اروپا آفریقا وآسیا دارد.

مرفولژی وبیولژی مگسهای وهلفارسیا:مگسهای خاکستری رنگ وبزرگتر از مگسهای خانگی به طول 8الی 15میلی متر بوده ودر پشت سینه سه نوار طولی تیره دارند.بدن آنها پرمو با موهای بلند ومشخص است.طرح شطرنجی در پشت شکم این مگسها واضح ومشخص نیست.این مگسها اغلب به صورت تکی فعالیت میکنند.گونه W.magnifica در جنوب اروپا،آسیا وشمال آفریقا وگونهW.nuba از غرب آفریقا تا پاکستان در آسیا پراکنده هستند.گونه W.vigilدرکانادا وشمال آمریکا و گونه W,opaca در غرب آمریکا مولد میازهای پوستی شدید حتی در پوست سالمی که توسط حشرات خونخوار تحریک جزیی شده باشد هستندومیاز گونه های ذکر شده در چشم وگوش به خصوص در گونه های دنیای قدیم می توانندباعث کری و کوری فرد شده وندرتا موجب مرگ به خصوص در بچه ها ونوزادن شوند.

روشهای پیشگیری ودرمان میاز:به منظور پیشگیری از ابتلای به میاز در مناطق آلوده می بایست اقدامات زیر انجام گیرد:1-پوشاندن وضدعفونی کردن زخمهای سطحی به صورتی که در معرض مگسها قرار نگیرد.2-درمان سریع بافتها واندامهای عفونی مثل گوش،چشم و دستگاه ادراری در صورت داشتن ترشح چرکی.3-توصیه به افراد برای داشتن پوشش مناسب در بچه ها وبه خصوص در دختر بچه ها برای جلوگیری ازابتلا به میاز تناسلی-ادراری ومقعد ورعایت نظافت فردی.4-توصیه به دامداران وچوپانها در مناطق آلوده در مورد استفاده از کلاههای محافظ سر وصورت.5-چرای دامها در صورت لزوم درشب.

درصورت ایجاد میاز در زخم وپوست اولین اقدام پوشاندن محل الودگی با لایه ای از روغنهای نفتی مثل پارافین است.این اقدام باعث مسدود کردن سوراخهای تنفسی عقبی لاروها وخارج شدن آنها از زخم برای دستیابی به اکسیزن است.سپس بلافاصله لاروها را خارج کرد.درصورت لزوم میبایست لاروها با جراحی از پوست یا عضو مورد تهاجم به خصوص چشم یا گوش خارج شوند.در میازهای حلق وگلو خوردن روغن ولرم وکشیدن سیگار باعث تحریک لاروها ورها شدن آنها از مخاط گلو می شود.در مناطق جنوبی ایران عشایر در صورت ابتلا به میاز گلو گلوله های پارچه ای متصل به یک ریسمان تهیه میکنندوان را چندین بار قورت داده وبیرون میکشند وتا حدودی لاروها را از مخاط جدا میکنند.

برای مبارزه با مگسهای مولد میاز راهای عملی،بسیار محدود است.روشهای موفق مبارزه با مگسهای مولد میاز به خصوص کوکلیومایا،هومینی وراکس مبارزه ژنتیکی از طریق پرورش نرهای عقیم ورها سازی آنها در طبیعت  بوده است که پس از چندین نوبت رها سازی به تعداد 150میلیون نر عقیم در هفته وبا توجه به اینکه نرهای عقیم در جفتگیری با مگسهای ماده در طبیعت با نرهای سالم رقابت کرده وباعث غیر بارور شدن تخمهای تولید شده می شوند،کاهش چشمگیری در جمعیت این مگس در مناطق تحت مبارزه در جنوب آمریکا و مکزیک ایجاد شده وتقریبا در ایلات متحده امریکا ریشه کن گردیه است.

سمپاشی پشه